Tasavvuf, temelinde bireyin nefsini aşarak Allah’ın varlığına ulaşma çabasının yattığı, İslam’ın mistik ve spiritüel bir yorumudur. Müslümanların Allah’a daha derin bir yakınlık kazanmalarını amaçlayan bu yorum zaman içinde çeşitli tarikatlarla örgütlenmiştir. Anadolu’nun Türkleşmesi ve Müslümanlaşması sürecini hızlandıran etkenlerden birisi tasavvuf akımlarının aktif faaliyetleridir. Tasavvuf akımları, maddi olarak fethedilmiş Anadolu topraklarını tabiri caizse manevi yönden fethederek Anadolu’nun kalıcı bir Türk ve Müslüman yurdu olmasını sağlamışlardır. Malazgirt Savaşı sonrası Anadolu’ya gelen Türkmen kitleleri arasında dervişler, alimler ve sanatkarlar da bulunmaktaydı. Bu sayede kadim Orta Asya Türk kültürü ve Türk-İslam sentezi fikirleri Anadolu’ya taşınmıştır. Şeyhler ve dervişler Anadolu’da hızlı bir biçimde tekkelerini ve zaviyelerini kurarak teşkilatlanmaya başlamışlardır. Tasavvuf akımlarının özellikle manevi desteği, fethedilen bölgelere yerleşen Türkmen kitleleri arasında milli birlik ve bütünlüğün oluşmasında etkin rol oynamıştır. Törelerine sıkı sıkıya bağlı ve dini bilgileri zayıf olan Türkmenler arasında tasavvuf fikriyatını yaymak amacıyla birçok Türkçe eser yazılmış ve bunlar Türk tekke/tasavvuf edebiyatının temellerini oluşturmuş ve Türkçe’nin edebi bir dil olarak kalıcılaşmasını sağlamıştır. Özellikle 12-13. yüzyıllarda tasavvuf zümreleri sayesinde Anadolu hızlı bir biçimde Müslümanlaşmıştır. Ahmet Yesevi, Yunus Emre, Ahi Evran ve Hacı Bektaş-ı Veli gibi Türk-İslam tarihinin önemli şahsiyetleri bu asırlarda yasamış ve Anadolu Türklerini etkilemişlerdir. Mevlevi, Vefâiyye ve Kalenderi gibi tarikatlar Haçlı seferleri ve Moğol istilası gibi sıkıntılı ve buhranlı zamanlarda halkın direncini koruyarak Türk toplumunu bir arada tutmuşlardır.
 
Horasan ve Türkistan bölgesi, İslam’ın erken dönemlerinden itibaren Türk-İslam kültür ve tarihinde önemli bir yer tutmuştur. Türklerin İslam’la tanışması ve kitlesel halde İslam’ı kabulleri bu bölgede gerçekleşmiştir. Her yönüyle ilk Türk tarikatı olan Yesevilik burada kurulmuş, Türk Tasavvuf kültürü burada ortaya çıkmıştır. Burada yetişen birçok derviş ve şeyh, Anadolu’daki tasavvufi hareketlerin şekillenmesinde büyük rol oynamışlardır. Horasan bölgesinden Anadolu’ya gelen bu şahsiyetler “Horasan Erenleri” veya “Rum Abdalları/Abdalan-ı Rum” olarak adlandırılmışlardır. Abdalan-ı Rum’un kökenlerini Türklerin İslamiyetle ilk tanıştıkları zamanlara götürebiliriz. Türk tarihi boyunca, merkezi devlet otoritesinin kanatları altındaki Ortodoks Sünni anlayışa zıt olarak göçebe Türkmen kitleleri arasında Heterodoks bir İslam anlayışı gelişmiştir. 751 yılındaki Talas savaşından sonra Türkler İslam’a küçük gruplar halinde girmeye başlamışlardır. Daha sonra, Karahanlılar, Gazneliler ve Selçuklular İslam dinini kabul ederek İslami geniş bir coğrafyaya yayıp en büyük koruyucusu olmuşlardır. Selçuklu döneminde, Nizamiye Medreseleri ve Anadolu Selçuklu sarayı ve çevresi tarafından desteklenen Sünni İslam anlayışı, göçebe geleneğini sürdüren Türkmen toplulukları arasında devletin resmi politikasından ayrı olarak halk arasında benimsenen farklı İslam yorumunun ortaya çıkmasına neden olmuştur. İslam’ın bu heterodoks yorumu ve Rum Abdallarının inanç ve yaşam tarzının temeli, yarı göçebe Türk kültürüne dayanmaktadır. Orta Asya’nın bozkırlarında göçebe bir yaşam tarzı benimsemiş Türkler, İslam’a geçtiklerinde yüzyıllardır sürdürdükleri inançlarının birçok öğesini yeni dinlerine eklemişlerdir [17].
 
Babai, Kalenderi, Cavlaki veya Haydari gibi isimlerle adlandırılan Rum Abdalları Osmanlı Devleti’nin kuruluş döneminde önemli bir unsur olarak kabul edilir. Bu dervişler genellikle tahta kılıçlarıyla savaşlara katılan, savaş dışında ise din propagandası yapan ve ellerindeki malları yoksullara dağıtan dağınık giyimli ve ürkütücü görünen meczup kişilerdi. Bu kişiler sadece alim ve şeyh olarak değil, aynı zamanda toplum içinde manevi rehber ve önder olarak rol almışlar, alp ve gazi olarak bizzat fetihlere katılmışlar ve ahi olarak iktisadi hayata yön vererek fethedilen bölgelerin maddi ve manevi olarak ihyasına katkı sağlamışlardır. Fethedilen bölgelere yerleşerek bu bölgelerin Osmanlı toprağı olmasına katkı sağlamışlar ve çevredeki müritleriyle küçük yerleşim birimleri kurmuşlardır, böylece göçebe yaşam tarzından yerleşik hayata geçişi desteklemişlerdir. Abdal Musa, Geyikli Baba ve Karaca Ahmet gibi dervişler aynı zamanda kendi aşiretlerinin liderleri olarak Türkmen babası olarak anılmışlardır. Saçları, kaşları ve sakalları tıraşlı, ancak bıyıkları uzun olan Horasan Erenleri, halkı etkilemek için bazı kerametler gösteren kişilerdi. İslam öncesi Türk dini geleneğinde önemli bir yere sahip olan Orta Asya Şaman teamülleriyle birçok ortak noktaya sahiptiler. Örneğin, halk arasındaki inanışa göre, Geyikli Baba ve Abdal Musa vahşi hayvanları kontrol edebiliyor, Hacı Bektaş şekil değiştirip hayvan şekline girebiliyor ve Abdal Musa ateşi kontrol edebiliyorlardı.